IndoFILMcafé

Nederlandse documentaire uit 2023 van regisseur In-Soo Radstake

Hoe groot de kracht van beeldvorming is, is te zien aan de wijze waarop de Nederlandse overheid de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog en het daaropvolgende geweld (1945-1950) presenteerde. Driekwart eeuw later strijden verschillende percepties van de gebeurtenissen nog altijd om voorrang.

Met een brede blik onderzoekt filmmaker In-Soo Radstake een veelheid aan perspectieven, waaronder die van de Nederlandse overheid, militairen in het Nederlandse en Nederlands-Indische leger, Indonesische onafhankelijkheidsstrijders, de internationale gemeenschap en verschillende bevolkingsgroepen in het voormalige Nederlands-Indië. Ook de Bersiap komt aan bod, een onderbelichte periode waarin diverse groepen burgers collectief werden aangemerkt als tegenstanders van de onafhankelijkheidsstrijd. Uitgebreide gesprekken met experts in binnen- en buitenland geven inzicht in de complexe verhoudingen in het voormalige Nederlands-Indië. Archiefbeelden, waarvan sommige pas decennia na dato werden ontdekt, vertellen niet alleen een verhaal over dekolonisatie maar vormen ook een kroniek van onze omgang met het verleden.

De documentaire bevat enkele historische pareltjes. Zoals beelden van het ingrijpen door de Verenigde Naties – het was een van de eerste echte grote kwesties waar ze zich over bogen – en een onthutsend (voorgelezen) gesprek tussen Roosevelt en Wilhelmina, exemplarisch voor de rassenleer die toen nog hoogtij vierde. Radstake vindt het belangrijk om als documentairemaker geen morele positie in te nemen:”De schuldvraag is eigenlijk het minst interessant. Ik ben helemaal niet geïnteresseerd in meningen”

Speelduur 105 minuten

Voertaal Indonesisch, Nederlands Engels, Nederlands ondertiteld

Toen Soeharto in 1965 aan de macht kwam in Indonesië, was een van zijn meest ingrijpende acties een massale zuivering van leden van de Indonesische Communistische Partij (PKI). Duizenden mensen kwamen om het leven en een groot aantal inwoners werd verbannen. Tientallen jaren later is de invloed van zijn eenendertig jaar lange regime nog steeds merkbaar in de Indonesische maatschappij. Deze doorwrochte documentaire vertelt het verhaal van voormalige PKI-leden die naar Europa zijn gevlucht en daar een nieuw leven hebben opgebouwd. De documentaire laat zien hoe deze ontheemden met hun trauma’s uit het verleden leven.

Door het combineren van filmisch archiefmateriaal met interviews van nu laat Eksil de geschiedenis van een land zien door de bril van persoonlijke ervaringen. Heen en weer gaand tussen Nederland, de Republiek Tsjechie, Zweden, Duitsland en Indonesië herinnert de documentaire ons aan de geschiedenis die van generatie op generatie wordt doorgegeven. Hij laat ons ook zien hoe moeilijk het is om de geschiedenis te vertellen als thuis nog slechts een verre herinnering is.

Documentairemaker: Lola Amaria

Speelduur 121 minuten

Voertaal Indonesisch, Nederlands Engels, Engels ondertiteld

Indonesische documentaire ‘You and I’ uit 2020 van Fanny Chotimah.

Kusdalini en Kaminah leerden elkaar in hun jeugd als politieke gevangenen kennen in de gevangenis. Bepaald niet onder ideale omstandigheden. Het is 1965-1966. Er breekt een periode aan voor Indonesië waarin de massale moord op communisten en etnische groepen uiteindelijk leidt tot de omverwerping van de regering van Sukarno. Kusdalini en Kaminah waren lid van een communistische jeugdorganisatie. Ze werden opgepakt tijdens de anticommunistische zuiveringen in Indonesië en belandden in de gevangenis. Ze deelden een cel.

Na haar detentie is Kaminah niet welkom in de stad waar ze vandaan komt en gaat wonen bij Kusdalini. Sindsdien zijn de twee vrouwen altijd bij elkaar gebleven. Nu zijn beiden in de 70 en wonen in Soerakarta in Midden-Java, waar ze een eenvoudig bestaan leiden met het verkopen van de door henzelf gemaakte rijstcrackers. De gezondheid van Kusdalini laat te wensen over, maar gelukkig staat Kaminah altijd voor haar klaar.

Regisseur Fanny Chotimah brengt in deze mooie documentaire, haar regiedebuut, de schoonheid van onvoorwaardelijke vriendschap en liefde in beeld. Dat met de jaren de gebreken komen, doet niets af aan het feit dat ook in ouder worden veel moois schuilt.

Speelduur 76 minuten

Voertaal Indonesisch, Engels ondertiteld

4 oktober 2023

Koninkrijk in Wereldoorlog is een documentaire over de omstreden geschiedenis van de interneringskampen die Nederland in de Tweede Wereldoorlog had ingericht in het enige nog vrije stukje Nederland, namelijk in Suriname en op de Antillen. In deze kampen werden gevluchte Duitse Joden, Zuid-Afrikaanse dienstweigeraars, Duitsers en anti-kolonialisten gevangen gehouden. Ook werd vanuit Nederlands-Indie in januari 1942 146 man aangevoerd die de Onverzoenlijken werden genoemd. De groep was een mengeling van NSB-ers en in het wilde weg opgepakte en opgesloten mannen. Twee van hen werden tijdens de gevangenschap in Suriname vermoord door hun Nederlandse bewakers, maar de schuldigen werden niet berecht, ondanks parlementaire enquêtes na de oorlog. De film maakt een zoektocht langs monumenten uit die tijd en er worden mensen geïnterviewd die betrokken zijn geweest bij de gebeurtenissen in die periode van de Tweede Wereldoorlog (die ook een einde maakte aan het immense rijk dat Nederland toen was).

In Suriname waren er interneringskampen op de Copieweg en op Joden Savanna. Bekende progressieve Surinamers die daar ook geïnterneerd werden, waren onder andere Otto Huiswoud, Wim Bos Verschuur en Eddy Bruma. De verwijdering van Bos Verschuur uit de samenleving was het gesprek van de dag. De grond voor zijn opsluiting was het feit dat hij ageerde tegen het Nederlandse beheer van Suriname en dat hij tegen de gouverneur (Kielstra) was. Eddy Bruma had een anti-koloniaal pamflet geschreven en Otto Huiswoud werd gevreesd om zijn reputatie in de internationale progressieve beweging.

Duur: 77 minuten

Regie: Dorna van Rouveroy en Ruud den Drijver 

10 september 2023

Keroncong (Krontjong) is een muziekstijl die al in de VOC-tijd ontstaan is onder Portugese invloeden. Met name in de wijk Tugu bij Batavia kwam deze stijl tot bloei. Rond 1900 werd Keroncong populair in het hele Maleise taalgebied. Zo is er ook rond Solo een traditie van Keroncong ontstaan. In de twee films wordt de ontwikkeling en de actualiteit van deze vorm van muziek en liederen uitgelicht. Uiteraard ook muzikaal.

Keroncong Tugu Cafrinho:

Keroncong Toegoe:

Keroncong Solo:

10 september 2023

Sinta Wullur (Bandung 1958) brengt als componiste en uitvoerend kunstenaar uiteenlopende muziekstijlen, disciplines en culturen samen. Zij brengt voor ons een Lecture Concert waarin ze aan de hand van filmbeelden uit haar concert “Ritual Bells, Global Gongs” de geschiedenis van de relatie Indonesië-Nederland laat zien.

Het klassieke Duo Merpati bestaat uit Sinta Wullur (zang en piano) en Monique Coppens (piano). Zij zullen het tweede deel van de middag voor ons zingen en spelen, met tussendoor uitleg over het gebruik van gamelan in composities. Hierin verbinden ze Oosterse en Westerse muziek en liederen. Op hun repertoire staan diverse liederencycli. Maleise Pantoens, gedichten in het Nederlands vertaald door Hella S. Haasse; Tagore Songs, originele liederen van Rabindranath Tagore, en Indo Songs, bekende traditionele Indonesische liederen. Voor deze cycli schreef Sinta Wullur eigentijdse pianobegeleidingen, een mix van gamelanpatronen en verwijzingen naar westerse klassieke muziek.

13 augustus 2023

Regen in Nagasaki:  De vader van Dorna van Rouveroy, een ervaren cameraman, staat aan de andere kant van de camera als hij samen met andere mensen van de Stichting Japanse Ereschulden op uitnodiging van de Japanse regering naar Japan gaat. Tijdens de veeleisende reis probeert Van Rouveroy haar vader tevergeefs over te halen zijn emoties te uiten. Hij maakt grapjes, gedraagt zich cynisch en deinst nauwelijks terug als hij oog in oog staat met zijn concentratiekampbewaker. ‘Ik herinner me nog de harde klappen die je me gaf’, zegt haar vader tegen hem. ‘Ik ook’, grijnst de bullebak. ‘Jullie waren lastig’. RAIN IN NAGASAKI onthult gaandeweg de ziel van een kampoverlevende en registreert tegelijkertijd overeenkomsten en verschillen in de Japanse en Nederlandse houding ten opzichte van de oorlog: beiden beschouwen zichzelf als slachtoffer, maar de Japanner leeft in ontkenning, de Nederlander verlangt naar erkenning.

De Tegenaanval:  “Wij zijn verkocht en verraden”. Deze woorden, gericht aan zijn vrouw Bep, sprak Anton Bussemaker, onderzeebootkapitein tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië. Hun elfjarige zoon Henk hoorde het vertrouwelijke gesprek. Zijn vader moest gedwongen afstand doen van de modernste onderzeeboottactieken, omdat de Nederlandse boten onder Brits commando zouden gaan opereren. Individueel, als wat ‘verplaatsbare, drijvende mijnen’ werden genoemd. Nadat vader Anton met zijn onderzeeboot, de O16, een aantal vijandige Japanse schepen had getorpedeerd, stuitte zijn boot op een Japanse mijn en verging met man en muis. Een direct gevolg van deze nieuwe tactiek. Het was het eerste grote succes van de geallieerden na de aanval van Japan op Pearl Harbor. Bep bleef achter met een ontroostbare Henk en zijn broertjes. Het catastrofale ongeval liet Henk niet meer los. Hij schreef twee boeken over de ondergang van de O16 en lichtte in menig tv-programma de ware toedracht – verraden en verkocht aan de geallieerden door kolonel Helfrich – van het drama toe. Dorna van Rouveroy maakte een film over Henk, zijn vrouw Elly en hun kinderen Jet, Anton en Wouter. In de film onderzoekt zij wat de weerslag was van het drama op het gezin Bussemaker, en hoe het fatale lot van Henks vader hun leven voor altijd beïnvloedde.

Speelduur 51 en 38 minuten.

Regie: Dorna van Rouveroy, 2001/2020

11 november 2003

Oeroeg, speelfilm, naar het boek van Hella Haasse
Johan keert terug naar zijn moederland, voormalig Nederlands-Indië, wanneer hij wordt uitgezonden tijdens politionele acties. Nederlands-Indië is niet meer wat het Nederlands-Indie in zijn herinneringen was. Zijn vader is op de plantage vermoord, de kolonisten zijn verbitterd en de vrijheidsstrijd van de Indonesiërs is grimmig. Hij denkt terug aan vroeger en besluit zijn jeugdvriend Oeroeg op te gaan zoeken. Heeft de vriendschap tussen hen stand gehouden?

Regie Hans Hylkema, Nederland 1993, speelfilm, 120 min.

11 november 2003

Eerste deel van de trilogie met Stand van de Maan en Stand van de Sterren, over de Indonesische familie Sjamsuddin tijdens de Reformasi. In Stand van de Zon portretteert Leonard Retel Helmrich voor het eerst de familie Sjamsuddin, die hij zou blijven volgen.
De documentaire gaat over drie generaties mensen uit dezelfde christelijke familie die leven in het grootste moslimland ter wereld, Indonesie.

Regie Leonard Retel Helmrich, 2001, Nederland, documentaire, 92 min.

13 januari 2004

Drie dakloze kinderen proberen te overleven in de Indonesische miljoenenstad Yogyakarta. ’s Nachts, wanneer de standhouders vertrokken zijn, delen ze een verlaten hoek van de markt met Asik Christine Hakim, hun substituutmoeder, die met de verkoop van batik het hoofd boven water probeert te houden.

Regie: Garin Nugroho, Indonesië, 1998, speelfilm/documentaire, 83 min.  Indonesisch gesproken, Nederlands ondertiteld.