Sinta Wullur (Bandung 1958) brengt als componiste en uitvoerend kunstenaar uiteenlopende muziekstijlen, disciplines en culturen samen. Zij brengt voor ons een Lecture Concert waarin ze aan de hand van filmbeelden uit haar concert “Ritual Bells, Global Gongs” de geschiedenis van de relatie Indonesië-Nederland laat zien.
Het klassieke Duo Merpati bestaat uit Sinta Wullur (zang en piano) en Monique Coppens (piano). Zij zullen het tweede deel van de middag voor ons zingen en spelen, met tussendoor uitleg over het gebruik van gamelan in composities. Hierin verbinden ze Oosterse en Westerse muziek en liederen. Op hun repertoire staan diverse liederencycli. Maleise Pantoens, gedichten in het Nederlands vertaald door Hella S. Haasse; Tagore Songs, originele liederen van Rabindranath Tagore, en Indo Songs, bekende traditionele Indonesische liederen. Voor deze cycli schreef Sinta Wullur eigentijdse pianobegeleidingen, een mix van gamelanpatronen en verwijzingen naar westerse klassieke muziek.
Regen in Nagasaki: De vader van Dorna van Rouveroy, een ervaren cameraman, staat aan de andere kant van de camera als hij samen met andere mensen van de Stichting Japanse Ereschulden op uitnodiging van de Japanse regering naar Japan gaat. Tijdens de veeleisende reis probeert Van Rouveroy haar vader tevergeefs over te halen zijn emoties te uiten. Hij maakt grapjes, gedraagt zich cynisch en deinst nauwelijks terug als hij oog in oog staat met zijn concentratiekampbewaker. ‘Ik herinner me nog de harde klappen die je me gaf’, zegt haar vader tegen hem. ‘Ik ook’, grijnst de bullebak. ‘Jullie waren lastig’. RAIN IN NAGASAKI onthult gaandeweg de ziel van een kampoverlevende en registreert tegelijkertijd overeenkomsten en verschillen in de Japanse en Nederlandse houding ten opzichte van de oorlog: beiden beschouwen zichzelf als slachtoffer, maar de Japanner leeft in ontkenning, de Nederlander verlangt naar erkenning.
De Tegenaanval: “Wij zijn verkocht en verraden”. Deze woorden, gericht aan zijn vrouw Bep, sprak Anton Bussemaker, onderzeebootkapitein tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië. Hun elfjarige zoon Henk hoorde het vertrouwelijke gesprek. Zijn vader moest gedwongen afstand doen van de modernste onderzeeboottactieken, omdat de Nederlandse boten onder Brits commando zouden gaan opereren. Individueel, als wat ‘verplaatsbare, drijvende mijnen’ werden genoemd. Nadat vader Anton met zijn onderzeeboot, de O16, een aantal vijandige Japanse schepen had getorpedeerd, stuitte zijn boot op een Japanse mijn en verging met man en muis. Een direct gevolg van deze nieuwe tactiek. Het was het eerste grote succes van de geallieerden na de aanval van Japan op Pearl Harbor. Bep bleef achter met een ontroostbare Henk en zijn broertjes. Het catastrofale ongeval liet Henk niet meer los. Hij schreef twee boeken over de ondergang van de O16 en lichtte in menig tv-programma de ware toedracht – verraden en verkocht aan de geallieerden door kolonel Helfrich – van het drama toe. Dorna van Rouveroy maakte een film over Henk, zijn vrouw Elly en hun kinderen Jet, Anton en Wouter. In de film onderzoekt zij wat de weerslag was van het drama op het gezin Bussemaker, en hoe het fatale lot van Henks vader hun leven voor altijd beïnvloedde.
Oeroeg, speelfilm, naar het boek van Hella Haasse Johan keert terug naar zijn moederland, voormalig Nederlands-Indië, wanneer hij wordt uitgezonden tijdens politionele acties. Nederlands-Indië is niet meer wat het Nederlands-Indie in zijn herinneringen was. Zijn vader is op de plantage vermoord, de kolonisten zijn verbitterd en de vrijheidsstrijd van de Indonesiërs is grimmig. Hij denkt terug aan vroeger en besluit zijn jeugdvriend Oeroeg op te gaan zoeken. Heeft de vriendschap tussen hen stand gehouden?
Regie Hans Hylkema, Nederland 1993, speelfilm, 120 min.
Eerste deel van de trilogie met Stand van de Maan en Stand van de Sterren, over de Indonesische familie Sjamsuddin tijdens de Reformasi. In Stand van de Zon portretteert Leonard Retel Helmrich voor het eerst de familie Sjamsuddin, die hij zou blijven volgen. De documentaire gaat over drie generaties mensen uit dezelfde christelijke familie die leven in het grootste moslimland ter wereld, Indonesie.
Regie Leonard Retel Helmrich, 2001, Nederland, documentaire, 92 min.
Drie dakloze kinderen proberen te overleven in de Indonesische miljoenenstad Yogyakarta. ’s Nachts, wanneer de standhouders vertrokken zijn, delen ze een verlaten hoek van de markt met Asik Christine Hakim, hun substituutmoeder, die met de verkoop van batik het hoofd boven water probeert te houden.
Regie: Garin Nugroho, Indonesië, 1998, speelfilm/documentaire, 83 min. Indonesisch gesproken, Nederlands ondertiteld.
Ivens werd in 1944 aangesteld om de bevrijding van Nederlands Indië te filmen. Toen hij zich realiseerde dat de Nederlandse overheid niet van plan was om Indië onafhankelijk te maken, nam hij ontslag en maakte deze documentaire als een bijdrage aan de Indonesische vrijheidsstrijd
Regie: Joris Ivens, Australië, 1946, documentaire/short, 22 min. Engels gesproken, Nederlands ondertiteld, zwart/wit
Maar liefst 100 kilometer lang is de Jalan Raya Pos, oftewel De Groote Postweg die begin 19e eeuw door de Nederlanders werd aangelegd op het eiland Java. Nog altijd is het de belangrijkste verbindingsroute op het eiland en herinnert elke meter ons aan de geschiedenis van Nederlands-Indië en Indonesië. Documentairemaker Bernie IJdis maakte over de weg en alle verhalen eromheen een fascinerende documentaire, die meteen ook een portret is van een van de belangrijkste Indonesische schrijvers, Pramoedya Ananta Toer.
Regie Bernie IJdis, documentaire, Nederland/Indonesië, 1996 150 min Indon/Ned gespr.
Theo vertrekt naar Nederlands Indië om daar bij zijn oom op de rubber-plantage te gaan werken. Hij ontmoet daar de inlandse Ems, zij is getrouwd maar toch krijgen ze een verhouding met elkaar. Ondertussen is in Europa de tweede wereldoorlog begonnen. Nederlands Indië denkt de dans te kunnen ontspringen. Dan gebeurt het onvermijdelijke: bij de Japanse inval overlijdt de man van Ems. Als Theo door de Jappen achterna gezeten wordt, doet Ems ervan alles aan om Theo te kunnen helpen. Tegelijkertijd wordt de geschiedenis van Nederland in Indonesie tijdens en na de oorlog verteld.
Regie: Orlow Seunke, Nederland, speelfilm, 1997, 125 min.
Veel bekroonde compilatie van archiefmateriaal afkomstig uit het begin van deze eeuw (1912 – 1932) geeft een onthutsend beeld van de koloniale verhoudingen in Nederlands-Indië. Maar door de poëtische montage spreekt ook een bepaalde mildheid uit de film. De film is gebaseerd op het scheppingsverhaal van de bewoners van het eiland Nias, waarin Moeder Dao de aarde schiep. Ze verzamelde haar lichaamsvuil en kneedde dit op haar knie tot een bolletje, dat was de wereld. Vervolgens werd ze zonder man zwanger en baarde een meisje en een jongen, de twee eerste mensen.Ze leefden in een vruchtbare wereld. Moeder Dao wordt door de eilandbewoners ‘schilpadgelijkende’ genoemd, omdat zij vanaf het strand de horizon half gebogen zien, als de behuizing van een schildpad. De film won het Gouden Kalf in 1995.
Regie Vincent Monnikendam, Nederland, 1995, documentaire, 1995, 90 min. z/w
Film naar een boek van Putu Wijaya. De film toont het leven van Daku, een jonge Balinese vrijgezel die als journalist in Jakarta werkt. Hij onderhoudt relaties met de prostituee Norma en de lokale schoonheid Rosa. Ook zorgt hij voor zijn geadopteerde dochter Sinta. Als zijn moeder overlijdt en van hem verwacht wordt dat hij terugkeert naar Bali, weigert hij zijn leven in de hoofdstad op te geven. Het telegram met het onheilspellende nieuws opent hij niet. Daku vlucht in de leugen en weet uiteindelijk geen onderscheid meer te maken tussen zijn eigen verzinsels en de werkelijkheid die om hem heen in elkaar stort.
De Filmkrant: “Hij heeft wat weg van een culturele guerrillastrijder, de Indonesische filmmaker Slamet Djarot Rahardjo. Via zijn film Telegram strijdt hij tegen de apathie, tegen de censuur en tegen het cultureel imperialisme. “Indonesiërs zijn lui geworden. Het enige dat we doen is kopen en verkopen.”
Regie Slamet Rahardjo Djarot, Indonesie, speelfilm, 2001, Javaans/Balinees gesproken, Nederlands ondertiteld, 82 min.
